مالیات بر ارزش افزوده چیست و چرا باید پرداخت شود؟

تقریبا همگان، موریس لوره فرانسوی را پدر مالیات بر ارزش افزوده می‌دانند، چرا که وی این ایده را به یک سیستم جامع و قابل پیاده سازی تبدیل کرد. فرانسه هم اولین کشوری بود که در ۱۹۵۴ شروع به جمع آوری این نوع از مالیات کرد. البته فرانسه اخذ مالیات بر ارزش افزوده را به صورت بسیار محدود آغاز کرد، ولی تا ۱۹۶۸ آن را به بخش‌های گسترده تری از اقتصاد خود بسط داد. در دهه ۱۹۶۰، این نوع مالیات در ساحل عاج نیز که خود یکی از مستعمرات فرانسه بود به اجرا درآمد. اما در اروپا دانمارک اولین کشوری بود از همان ابتدا، یعنی ۱۹۶۷، این نوع مالیات را به صورت کامل اجرا کرد.

تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده

یکی از قوانین مدون ایران در خصوص مالیات، قانون مالیات بر ارزش افزوده است که از سال ۱۳۶۶ موضوع آن مطرح و سپس سال ۱۳۷۶ به طور جدی ایجاد ساختار و بستر های آن در دستور کار قرار داده شد که در نهایت با قانون موقت یا بهتر است بگويیم با عنوان قانون مالیات بر ارزش افزوده آزمایشی در ۱۷ اردیبهشت سال ۱۳۸۷ قانون موقت با ۵۳ ماده و ۴۷ تبصره تصویب شد، تا در مدت ۵ سال به صورت آزمایشی از مهر سال ۱۳۸۷ اجرایی گردد، با این ترتیبات بود که ارزش افزوده وارد منابع مالیاتی کشور گردید و البته که این قانون موقت بیش از ۱۰ سال جاری بود و در حال حاضر نیز به علت اجرای قانون پایانه های فروشگاهی که بستر عملکرد قانون جدید است در برخی موارد جاری و ساری است.

این منبع مالیاتی که از گروه منابع مالیات های غیر مستقیم می باشد امری نوظهور در مالیات کشور است که در نهایت در دوازدهم خردادماه سال ۱۴۰۰ قانون دايمی آن پس از ۱۳ سال به تصویب رسید. قانون مالیات بر ارزش افزوده یکی از پر چاش ترین منابع مالیاتی کشور در سال های اخیر بوده و البته سهم بیشتر از بودجه را نیز در بین منابع مالیاتی دارد. در این مقاله قصد داریم تا شما را با مالیات بر ارزش افزوده و احکام کلی آن آشنا نمائیم.

قانون مالیات بر ارزش افزوده در قانون دائمی تغییرات بسیار داشته است که مهمترین این موضوع در هم تنیدگی این قانون با قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان است به طوری که می توان این دو قانون را مکمل هم دانست که خود امری مهم و حساس است چرا که هنوز سازمان امور مالیاتی در جریان اجرای پروژه قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان است و این مهم به اتمام نرسیده از این رو قانون گذار در اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده در دوران گذار قرار دارد و تمام قانون در حال حاضر اجرایی نگردیده است.

قانون دایمی مشتمل بر پنجاه و هفت ماده ‌و یکصد تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ دوم خرداد‌ماه یکهزار و چهارصد مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در تاریخ ۱۴۰۰/۱۲/۰۳ به تأیید شورای نگهبان رسید.

با توجه به آخرین مصوبه این قانون در ۱۴۰۰/۰۲/۳ قانون ارزش افزوده در حال حاضر دارای ۱۰ فصل است.

• فصل اول- تعاریف و کلیات
• فصل دوم‌- مأخذ، نرخ و نحوه محاسبه
• فصل سوم‌- معافیت‌ها
• فصل چهارم‌- وظایف و تکالیف مؤدیان و اشخاص ثالث
• فصل پنجم‌- ساختار سازمانی مالیات بر ارزش افزوده، وظایف و اختیارات آن
• فصل ششم‌- مالیات کالاهای خاص
• فصل هفتم‌- مالیات‌ها و عوارض خاص
• فصل هشتم‌- جریمه‌ها
• فصل نهم‌- تخصیص، انتقال و توزیع مالیات
• فصل دهم‌- سایر مقررات

یکی از مهمترین تغییرات این قانون که به آن می توان اشاره نمود موضوع فصل اول است که در سال های اخیر در مباحث مالیاتی به چشم میخورد، توجه به تعاریف و کلیات باعث می گردد تا خوانندگان قانون درک بهتری از متن آن داشته باشند، هرچند که صرف دانستن آن کفایت نمی کند و باید در این زمینه آموزش دید.

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

در قانون دایمی تعریف ارزش افزوده در بند ت، ث و ج ماده ۱ ق.م.ا.ا به این صورت وضع گردیده است:

ت‌- مالیات و عوارض فروش: مالیات و عوارض متعلق به عرضه کالاها و ارائه خدمات مشمول مالیات و عوارض توسط مؤدی در یک دوره معین؛

ث‌- مالیات و عوارض خرید: مالیات و عوارض متعلق به خرید کالاها و خدمات مشمول مالیات و عوارض برای فعالیت‌های اقتصادی مؤدی در یک دوره معین؛

ج‌- مالیات بر ارزش‌افزوده: مابه‌التفاوت مالیات و عوارض فروش با مالیات و عوارض خرید در یک دوره معین؛

البته این تعریف بسیار دقیق تر است نسبت به تعریف همین مفهوم در قانون موقت که در ماده ۳ ق.م.ا.ا وضع گردیده

ماده ۳- ارزش افزوده در این قانون، تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین می‌باشد.

انواع مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده ۳ نوع است که مشتمل بر مالیات بر ارزش افزوده تولید، مالیات بر ارزش افزوده مصرف و مالیات بر ارزش افزوده درآمد است، که باید هر کدام از این موارد را توصیف نمائيم تا برای شما مخاطب گرامی ملموس گردد.

مالیات بر ارزش افزوده تولیدی: در مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولید، اعمال مالیات هم بر فروش کالاهای سرمایه‌ای و هم بر فروش کالاهای مصرفی صورت می‌گیرد. یعنی بنگاه اقتصادی و مودیان مشمول با خرید کالا هیچ اعتبار مثبت مالیاتی را کسب نمی‌کند.

فراخوان های ارزش افزوده

همیشه مهمترین بخش هر قانون در ابتدای امر مشمولان آن قانون است یعنی چه اشخاصی مکلف به اجرای آن قانون هستند در این راستا سازمان امور مالیاتی طی فراخوان های هشت گانه مودیان مشمول مالیات را اعلام و فراخوانی نموده است لذا از این رو فراخوان ها هستند که به وسیله آن سازمان جامعه را به ندرت و با دسته بندی وارد این ساختار نمود که البته با توجه به وسعت موضوع و تغییراتی که در جریان کسب و کارها ایجاد می نمود این سیاست امری بدیهی و ضروری بوده است. تا به امروز که روزهای پایانی بهمن سال ۱۴۰۱ است ۸ فراخوان توسط سازمان برای مشمول نمودن مودیان به سیستم ارزش افزوده صادر گردیده است.

قانون ارزش افزوده تفاوت های ماهیتی اساسی با قانون مالیات های مستقیم دارد.

اولا در قانون مالیات برارزش افزوده نحوه مالیات ستانی با قانون مالیات های مستقیم متفاوت است چرا که در قانون مالیات بر ارزش افزوده مالیات بر اساس دوره مالیاتی اخذ می گردد نه سال مالیاتی که به طور خلاصه می توان گفت دوره های مالیات بر ارزش افزوده منطبق بر فصل هستند یعنی هر فصل یک دوره است.

دوما نوع مشمولیت در این قانون متفاوت است در قانون مالیات مستقیم مبنای مالیات ستانی و شمول جامعه افراد هستند اعم ازحقیقی و حقوقی نسبت به درآمد ها و دارایی های خود، اما در ارزش افزوده مبنای مشمولیت در کنار فراخوان ها نوع کالا و خدمات نیز می باشند به این صورت که اشخاص می توانند در عین مشمول بودن برخی کالا و خدمات معاف هم داشته باشند.

به این دو مورد تفضیلا در بخش معافیت های مالیات بر ارزش افزوده پرداخته شده است. ناگفته نمایند که این دو قانون تمایز های بسیار دارند اما این دو مورد از نظر بنده مهم ترین آن ها است.

مالیات ارزش افزوده مصرف: تمام مخارج سرمایه گذاری ناخالص مالیات در ارزش افزوده نوع مصرفی، به دلیل این که براساس کالاها و خدمات مصرفی است، حذف شده است.

مالیات بر ارزش افزوده درآمد: در مورد مالیات بر ارزش افزوده از جنس درآمد اطلاق می شود که مالیات بر فروش تولید خالص کالاها است و این گونه پس از کسر هزینه استهلاک به سرمایه‌گذاری خالص، ارزش افزوده از نوع درآمد به آن تعلق می‌گیرد.

نرخ مالیات بر ارزش افزوده

در خصوص نرخ مالیات بر ارزش افزوده ابتدا باید توضیح داد که این نرخ تلفیقی از مالیات و عوارض است به عنوان مثال نرخ مالیات ارزش افزوده که سال ۱۳۹۸ به ۹٪ افزایش یافت متشکل از ۶٪ مالیات و ۳٪ عوارض بوده است.

از زمان تصویب این قانون تا اکنون بارها نرخ مالیات بر ارزش افزوده تغییرات داشته است و در نهایت در سال ۱۳۹۸ که نرخ به میزان ۹٪ تغییر یافت تا اکنون نرخ ثابت است البته که باید به چد نکته مهم توجه نمايید.

• برخی کالا و خدمات دارای نرخ جداگانه هستند و نرخ مذکور به آن ها تسری ندارد مانند سیگار و نوشابه که البته در مقاله مالیات ها و عوارض خاص و مالیات کالا های خاص تفضیلا به این موضوع پرداخته شده است.
• با تصویب قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده مواردی مانند طلا در نحوه محاسبه مالیات بر ارش افزوده دست خوش تغییرات قرار گرفت به این صورت که دیگر اصل طلا مشمول مالیات نبوده و اجرت و سود آن است که مشمول مالیات می گردد، برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نرخ و نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده طلا کلیک کنید.

وابستگی قانون مالیات بر ارزش افزوده به قانون پایانه های فروشگاهی

برای اینکه سازمان بتواند این قانون را به طور کامل اجرایی نماید نیازمند این است که اتمام پروژه پایانه های فروشگاهی یا حداقل اجرایی شدن آن در مورد مودیان فراخوان ارزش افزوده محقق گردد، هر چند که تا امروز دو فراخوان اول پایانه های فروشگاهی اجرایی گردیده است اما اجرای فراخوان های آتی که از ابتدای فروردین ۱۴۰۲ آغاز می گردد سهم بزرگتری را در این فرایند دارد و قانون مالیات بر ارزش افزوده در حال حاضر از لحاظ اجرایی شدن با توجه به تبصره ماده ۵۷ که اشعار میدارد ( تا تاریخ لازم‌الاجراءشدن این قانون، قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب ۲/۱۷/ ۱۳۸۷ با اصلاحات و الحاقات بعدی تمدید می‌شود و ‏لازم‌الاجراء است.‏) دارای سه سطح در جامعه است:

1. قانون جدید
2. قانون قدیم
3. قانون قدیم با نظارت قانون جدید

برای افراد علاقه مند به حوزه مالیات و یا فعالان این حوزه ضرورت دارد تا در کنار قانون جدید ارزش افزوده تسلط کامل به قانون موقت ارزش افزوده نیز داشته باشند که البته در مقاله تفاوت های قانون جدید و موقت ارزش افزوده مفصلا به این موضوع پرداخته شده است.

معافیت های مالیاتی

همواره قانون گذار با مفاهیمی مانند معافیت در ارزش افزوده و یا نرخ صفر در قانون مالیات های مستقیم تلاش در اعمال سیاست های اقتصادی خود بر جامعه دارد که فارغ از موفق یا منتج به شکست شدن آن ها، دانستن موضوعات معافیت در ارزش افزوده امری مهم است چرا که در قانون جدید اخذ مالیات بر ارزش افزوده به اشتباه یا عمدا از کالا های معاف از ارزش افزوده در بردارنده جرائمی برای وصول کنندگان آن است که در قانون موقت این امر وجود نداشت لذا باید به آن توجه بیشتری نمود.

در باب معافیت های مالیات بر ارزش افزوده مطلب جامعی تحریر شده است و اینجا تلاش داریم به اختصار آن را بیان نمائیم.

در ارزش افزوده معافیت ها به دو دسته کالا و خدمات تقسیم می گردند که در قانون موقت در ماده ۱۲ و در قانون جدید در ماده ۹ به آن پرداخته شده است و برای هر مودی و فعال عرصه مالیاتی ضرورت دارد که به معافیت های هر دو قانون اشراف کامل داشته باشد، همان طور که در محصول مالیات بر ارزش افزوده به این امر اشاره کرده ام معافیت ها در قانون دائمی تغییرات بسیاری داشته است که مهمترین آن ها ساختار تدوین معافیت ها با شرح نسبتا کامل درباره آن ها است.

در قانون دائمی تلاش شده است تا ابهامات مندرج در قانون موقت رفع گردد هرچند که با اجرایی شدن کامل قانون می توان به تحقق این مهم پی برد.

فصل سوم قانون ارزش افزوده با معاف نمودن کالا و خدمات مندرج تلاش بر مدیریت قیمت ها و حفظ سبد معیشتی مردم را دارد که باز هم میزان موفقیت در این امر جزو موضوعات مقاله مذکور نمی باشد.

جریمه های مالیات بر ارزش افزوده

فصل هشتم قانون به میزان جریمه های مالیاتی می پردازد که از ماده ۳۵ تا ۳۷ را تشکیل می دهد، شاید سوال کنید که چرا تعداد مواد مرتبط با جریمه ها کم شده است، که دلیل آن باز میگردد به قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان که در مقاله دیگر مفصله به آن پرداخته میشود.

وظایف و تکالیف مالیاتی مودیان

در فصل چهارم قانون به موضوع مهم و قابل توجه وظایف و تکالیف مودیان مالیاتی از جمله کارپوشه مالیاتی ، ثبت معاملات و … اشاره گردیده است که باز با توجه به متن قانون می توان به میزان پابستگی این قانون به قانون پایانه های فروشگاهی پی برد.